Groźne jesienią choroby rzepaku
prof. dr hab. Marek Korbas, dr inż. Jakub Danielewicz
Rzepak jest jedną z najważniejszych roślin uprawianych w Polsce na powierzchni przekraczającej 1 mln ha. Jest też główną rośliną (w Europie i Polsce), z której uzyskuje się olej. Uprawiany intensywnie w sprzyjających warunkach może plonować na wysokim poziomie sięgającym 40–50 dt/ha. Z wielu powodów obserwuje się dużą zmienność plonowania rzepaku w latach oraz w rejonach uprawy. Jednym z powodów jest przebieg warunków pogodowych. Przykładowo nadmierne opady w okresie siewu i wzrostu roślin w czasie jesiennej wegetacji wpływać mogą na uzyskanie plonu w czasie zbioru. Obecność grzybów chorobotwórczych, wirusa żółtaczki rzepy (TuYV) oraz innych organizmów chorobotwórczych i szkodników występujących w średnim nasileniu to zagrożenia, które gdy nie są kontrolowane już na początku wegetacji determinować mogą prawidłowy rozwój roślin i wyznaczają optymalną obsadę rzepaku na plantacji. Przykładów chorób, które jesienią występują na rzepaku można wymienić kilka. W pierwszej kolejności są to zgorzel siewek, następnie sucha zgnilizna kapustnych, a potem czerń krzyżowych, szara pleśń i cylindrosporioza rzepaku. Wymienione choroby można ograniczyć, a nawet całkowicie eliminować stosując niechemiczne i chemiczne metody zwalczania sprawców chorób. Wirusa żółtaczki rzepy (TuYV) ograniczamy wysiewając odmiany odporne i zwalczając jesienią mszyce, które są wektorem tego wirusa.
Istnieje też możliwość silnego zmniejszenia obecności sprawcy suchej zgnilizny kapustnych dzięki użyciu do uprawy nasion odmian, których odporność na porażanie przez grzyb Leptosphaeria maculans wyznaczają geny odporności np. Rlm3, Rlm4, Rlm7 itd. Metoda hodowlana w postaci stosowania odmian odpornych lub o zwiększonej odporności może być zastosowana z powodzeniem do ochrony rzepaku przed Plasmodiophora brassicae sprawcę kiły kapusty. W przypadku tej choroby to jedyna w pełni skuteczna metoda walki z tą chorobą w rzepaku. Zgorzel siewek to choroba powodowana przez kilka patogenów. Są to grzyby oraz organizmy grzybopodobne. Porażają wschodzące rośliny pojedynczo lub działają w kompleksie. Zamieranie siewek w fazie liścieni, jednej pary liści to najczęściej obserwowane zmiany. Początkowo roślina więdnie, a następnie zamiera. Często widoczna jest nitkowatość i przewężenie na podstawie łodyżki, część wschodów z powodu porażenia przez patogeny nie wydostaje się na powierzchnię gleby. Zaprawianie nasion zaprawą fungicydową w dużym stopniu chroni wschodzące rośliny przed porażeniem przez sprawców zgorzeli siewek.
W fazie liścieni rzepak ozimy może być porażony przez sprawcę mączniaka rzekomego kapustnych. Choroba objawia się żółknięciem i zamieraniem liścieni. Choroba lokalnie może mieć silny wpływ na obsadę roślin na polu. Chorobę, którą koniecznie trzeba zwalczać jesienią jest sucha zgnilizna kapustnych powodowana przez Leptosphaeria maculans st. kon. Phoma lingam. Na liściach odmian wrażliwych pojawiają się szarobeżowe plamy (w ilości od kilku do kilkunastu plam). Na powierzchni plamy widoczne są czarne, kuliste punkty. Są to owocniki stadium konidialnego grzyba, z których wydobywają się liczne owalne, małe bezbarwne zarodniki. Są one źródłem rozprzestrzeniania się choroby. Padające krople deszczu po uderzeniu w owocnik rozpryskują zarodniki na liście okolicznych roślin, co prowadzi do rozprzestrzeniania się choroby na większej powierzchni. Gdy grzyb powodujący chorobę nie jest zwalczany, to z liścia nerwami wrasta przerastając ogonek liściowy do nasady, do szyjki korzeniowej i w tym miejscu tworzy brunatną nekrozę.
Również czerń krzyżowych, powodowana przez gatunki należące do rodzaju Alternaria, jesienią objawia się w postaci brunatnych małych plam otoczonych chlorotyczną obwódką. Plamy łączą się z sobą tworząc duże chlorotyczne powierzchnie, a następnie liście zamierają.
Szara pleśń (Botrytis cinerea) pojawia się na liściach uszkodzonych mechanicznie lub przez szkodniki. Początkowo liść żółknie, pojawia się mokra plama i na powierzchni plamy widoczny jest szary luźny nalot grzybni.
Podstępną chorobą jest cylindrosporioza rzepaku, która trudna jest do stwierdzenia jesienią na liściach, ponieważ dochodzi do zakażenia, ale jesienią nie są widoczne objawy wywoływane przez grzyb Cylindrosporium concentricum. Zabieg jesienny jest najbardziej skuteczny w walce ze sprawcą cylindrosporiozy. Plamy wskazujące na objawy cylindrosporiozy pojawiają się wiosną, gdy ruszy wegetacja w postaci śladów jakie pozostawia spadająca kropla mleka na płaską powierzchnię. Są to biało-mleczne plamy, owalne o różnej wielkości, a po brzegach plam tworzą się struktury grzyba acerwulusy tworzące zarodniki. Na powierzchni plamy następuje pękanie powierzchni liścia. Sprawca choroby jesienią jest zwalczany profilaktycznie. Choroba potencjalnie jest bardzo szkodliwa, bo grzyb poraża wszystkie nadziemne części rzepaku.
W czasie jesiennej wegetacji, gdy rzepak jest w stadium rozety, można zaobserwować białe liście. Powierzchnia liścia pokryta jest przez grzybnię powietrzną sprawcy mączniaka prawdziwego rzepaku. Zabieg chemiczny zwalcza patogen wywołujący tę chorobę, która powoduje zmniejszenie dostępu światła potrzebnego do fotosyntezy.
Pierwsze objawy obecności wirusa żółtaczki rzepy i kiły kapusty na liściach są podobne. Choroby te objawiają się zmianami barwy liści. W przypadku tych chorób na liściach początkowo pojawia się na brzegach obwódka o szerokości ok. 10 mm i barwie buraczkowej. Po pewnym czasie całe liście mają barwę buraczkowo-czerwoną. Rośliny są zahamowane we wzroście, z tym gdy rośliny wykopie się z gleby to w przypadku kiły kapusty wyraźnie widoczne są narośla na korzeniach różnego kształtu i wielkości, a rośliny wskazujące na obecność wirusa żółtaczki rzepy mają korzenie wyglądające prawidłowo.
Wiele chorób pojawiających się jesienią to realne zagrożenie dla rozwoju i plonowania rzepaku, dlatego podejmować trzeba wszelakie zabiegi, aby zminimalizować, a najlepiej całkowicie zlikwidować już
w tym czasie zagrożenia wynikające z obecności sprawców chorób.
